Wprowadzenie
W związku z dużą mobilnością Polaków w ostatnich dekadach, wielu obywateli ma za sobą okresy pracy w różnych krajach. Praca za granicą może mieć istotny wpływ na wysokość przyszłej emerytury. W tym artykule przedstawiamy kompleksowe informacje na temat uzyskiwania świadczeń emerytalnych za pracę poza Polską.
Podstawy prawne emerytur zagranicznych
Kwestie emerytur zagranicznych regulują:
- Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 i nr 987/2009 - dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w UE, EOG i Szwajcarii
- Dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym - zawarte między Polską a innymi krajami (np. USA, Kanada, Australia)
- Przepisy wewnętrzne poszczególnych państw - w przypadku braku umów międzynarodowych
Emerytura w krajach Unii Europejskiej
W przypadku pracy w różnych krajach UE, zastosowanie mają następujące zasady:
1. Zasada sumowania okresów ubezpieczenia
Oznacza to, że okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania przebyte w jednym państwie członkowskim są uwzględniane przy ustalaniu prawa do świadczeń w innym państwie członkowskim. Jest to szczególnie istotne, gdy w danym kraju obowiązują minimalne okresy ubezpieczenia wymagane do nabycia prawa do emerytury.
Przykład: Osoba, która pracowała 10 lat w Polsce i 5 lat w Niemczech, może zsumować te okresy (łącznie 15 lat), aby spełnić minimalny wymagany okres ubezpieczenia w obu krajach.
2. Zasada proporcjonalności
Każde państwo członkowskie wypłaca emeryturę proporcjonalnie do okresów ubezpieczenia przebytych na jego terytorium.
Przykład: Jeśli osoba pracowała 20 lat w Polsce i 10 lat w Niemczech (łącznie 30 lat), to Polska wypłaci 2/3 "pełnej" emerytury polskiej (za 20 z 30 lat), a Niemcy 1/3 "pełnej" emerytury niemieckiej (za 10 z 30 lat).
3. Zasada zachowania praw nabytych
Świadczenia emerytalne przyznane przez jedno państwo członkowskie nie mogą być zmniejszone, zawieszone lub cofnięte z powodu tego, że osoba uprawniona mieszka w innym państwie członkowskim.
Przykład: Polak, który otrzymuje emeryturę z Niemiec, może swobodnie przeprowadzić się do Polski bez ryzyka utraty niemieckiej emerytury.
Procedura ubiegania się o emeryturę zagraniczną
Aby uzyskać emeryturę za okresy pracy za granicą, należy postępować zgodnie z poniższymi krokami:
1. Złożenie wniosku
Wniosek o emeryturę zagraniczną składa się w instytucji ubezpieczeniowej kraju zamieszkania (w Polsce: ZUS). Jeśli wnioskodawca nigdy nie pracował w kraju zamieszkania, wniosek należy złożyć w instytucji kraju, w którym ostatnio był ubezpieczony.
Ważne: Data złożenia wniosku w jednym kraju jest uznawana za datę złożenia wniosku we wszystkich krajach, w których osoba była ubezpieczona. Ma to istotne znaczenie dla ustalenia początku wypłaty świadczenia.
2. Niezbędne dokumenty
Do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia za granicą, takie jak:
- Umowy o pracę
- Świadectwa pracy
- Zaświadczenia o opłacaniu składek
- Dokumenty z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych
- Dokumenty potwierdzające wysokość zarobków (przydatne przy obliczaniu wysokości świadczenia)
3. Przekazanie wniosku do instytucji zagranicznych
ZUS przekazuje wniosek do instytucji ubezpieczeniowych tych krajów, w których wnioskodawca był ubezpieczony. Każda z tych instytucji rozpatruje wniosek zgodnie z własnym ustawodawstwem i informuje osobę zainteresowaną o swojej decyzji.
4. Czas oczekiwania
Proces rozpatrywania wniosku o emeryturę zagraniczną jest często długotrwały i może zająć od kilku miesięcy do nawet roku lub dłużej, w zależności od skomplikowania sprawy i liczby krajów, w których wnioskodawca był ubezpieczony.
Specyfika emerytur z poszczególnych krajów
Każdy kraj ma własne przepisy emerytalne, które mogą znacząco się różnić. Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje o systemach emerytalnych w krajach, w których pracuje najwięcej Polaków:
Niemcy
Wiek emerytalny: Stopniowo podnoszony do 67 lat (obecnie około 65-66 lat w zależności od roku urodzenia).
Minimalny okres ubezpieczenia: 5 lat.
Specyfika: System oparty na punktach emerytalnych - im wyższe zarobki i dłuższy staż, tym więcej punktów. Możliwość wcześniejszej emerytury dla osób z długim stażem ubezpieczeniowym.
Wielka Brytania
Wiek emerytalny: Obecnie 66 lat dla obu płci, planowane podwyższenie do 67 lat w latach 2026-2028.
Minimalny okres ubezpieczenia: 10 lat dla jakiejkolwiek emerytury, 35 lat dla pełnej emerytury państwowej.
Specyfika: Od 2016 roku obowiązuje nowy system emerytury państwowej (new State Pension). Osoby, które odprowadzały składki przed 6 kwietnia 2016 r., mogą mieć prawo do emerytury według starych zasad lub kombinacji starego i nowego systemu.
Brexit: Pomimo wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE, prawa nabyte przed zakończeniem okresu przejściowego (31 grudnia 2020 r.) są chronione na mocy Umowy o wystąpieniu.
Holandia
Wiek emerytalny: Stopniowo podnoszony, obecnie około 66 lat i 8 miesięcy, docelowo 67 lat w 2024 roku.
Minimalny okres ubezpieczenia: Brak minimalnego okresu, emerytura jest proporcjonalna do okresów zamieszkania w Holandii między 15 a 65/67 rokiem życia (1 rok = 2% pełnej emerytury).
Specyfika: System oparty na zamieszkaniu, a nie zatrudnieniu - każdy mieszkaniec Holandii jest automatycznie objęty systemem emerytalnym.
Stany Zjednoczone
Wiek emerytalny: Od 66 do 67 lat, w zależności od roku urodzenia.
Minimalny okres ubezpieczenia: 40 kwartałów (10 lat) opłacania składek.
Specyfika: Polska i USA mają podpisaną umowę o zabezpieczeniu społecznym, która umożliwia sumowanie okresów ubezpieczenia. Jednakże, aby otrzymać emeryturę amerykańską, konieczne jest posiadanie co najmniej 6 kwartałów ubezpieczenia w USA.
Opodatkowanie emerytur zagranicznych
Kwestia opodatkowania emerytur zagranicznych jest skomplikowana i zależy od przepisów podatkowych danego kraju oraz umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Generalnie, emerytury zagraniczne mogą być opodatkowane:
- W kraju pochodzenia emerytury
- W kraju zamieszkania emeryta
- Częściowo w obu krajach
Aby uniknąć podwójnego opodatkowania, należy zapoznać się z odpowiednią umową międzynarodową i ewentualnie skonsultować się z doradcą podatkowym.
Najczęstsze problemy i wyzwania
Osoby ubiegające się o emerytury zagraniczne często napotykają na następujące trudności:
- Brak dokumentacji - trudności z udokumentowaniem okresów pracy za granicą, szczególnie w przypadku pracy nierejestrowanej lub utraty dokumentów
- Bariera językowa - problemy z komunikacją z zagranicznymi instytucjami
- Długi czas oczekiwania - procedury międzynarodowe są często czasochłonne
- Różnice w systemach - trudności w zrozumieniu zasad działania zagranicznych systemów emerytalnych
- Problemy z transferem świadczeń - niektóre kraje spoza UE mogą nakładać ograniczenia na transfer świadczeń za granicę
Emerytury kapitałowe i zakładowe
Oprócz emerytur państwowych, w wielu krajach funkcjonują również dodatkowe systemy emerytalne:
- Emerytury zakładowe - organizowane przez pracodawców
- Indywidualne plany emerytalne - dobrowolne formy oszczędzania na emeryturę
Zasady wypłaty takich świadczeń mogą różnić się od zasad emerytur państwowych i nie zawsze podlegają koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. W niektórych przypadkach możliwy jest transfer zgromadzonych środków do Polski lub wypłata jednorazowa przy wyjeździe z danego kraju.
Podsumowanie
Uzyskanie emerytury za pracę za granicą wymaga znajomości przepisów międzynarodowych oraz krajowych systemów emerytalnych. Proces ten jest często skomplikowany i długotrwały, ale może znacząco wpłynąć na wysokość łącznych świadczeń emerytalnych.
W TrezorX specjalizujemy się w doradztwie w zakresie emerytur zagranicznych. Pomagamy w przygotowaniu odpowiednich dokumentów, wypełnieniu wniosków oraz komunikacji z zagranicznymi instytucjami ubezpieczeniowymi. Zapraszamy do kontaktu w celu uzyskania indywidualnej porady.
